“Een energieneutrale Afsluitdijk is minder belangrijk”

De Afsluitdijk wordt de komende jaren flink aangepakt. Naast de nodige versterking van de dijk door Rijkswaterstaat, wil de regio, door middel van verschillende duurzame energie projecten, van de Afsluitdijk een energiedijk maken. Volgens emeritus hoogleraar energie en milieukunde Ton Schoot Uiterkamp zou de Afsluitdijk een ideale plek zijn om zonne- en windenergie op te wekken, maar die twee vormen van duurzame energie worden voorlopig niet toegepast op de Afsluitdijk. Waarom niet?

DOOR MIEKE VAN VEEN

Als Ton Schoot Uiterkamp het voor het zeggen had bij het verduurzamen van de Afsluitdijk, dan had hij zonnepanelen aan de zuidkant van de Afsluitdijk ingebouwd en had hij aan de noordkant van de dijk windmolens geplaatst. De 71-jarige Schoot Uiterkamp werkt sinds 1991 voor de universiteit van Groningen, is sinds 2009 emeritus hoogleraar energie en milieukunde en heeft daarvoor onder andere vier jaar voor de universiteit van Yale en vier jaar voor de Harvard-universiteit gewerkt. Zijn expertise ligt op het gebied van milieukunde, duurzame productie en energie. De hoogleraar is duidelijk: “Wil je echt zoden aan de dijk zetten, dan zeg ik: kijk eerst naar zonnepanelen en windmolens, want daar ligt echt bewezen technologie, waar je gewoon iets mee kan.”

Belemmeringen
In tegenstelling tot wat de hoogleraar voorstelt, besteedt de regio, bestaande uit de provincies Noord-Holland en Fryslân en de gemeentes Hollands Kroon, Súdwest-Fryslân en Harlingen, (nog) geen aandacht aan zonne- en windenergie. De regio richt zich op nieuwe vormen van duurzame energie, zoals stromingsenergie en Blue Energy en werkt samen onder de naam De Nieuwe Afsluitdijk. Pieter Bergmeijer, coördinator van de duurzame energie ambitie, geeft de hoogleraar wel gelijk: “De oriëntatie van de dijk is perfect voor zonnepanelen en windmolens, maar tegelijkertijd zijn er een hele boel stevige belemmeringen en die moet je in ogenschouw nemen.”

Dood gras
Een belemmering bij het plaatsen van zonnepanelen op de Afsluitdijk is volgens Bergmeijer het gras dat dood gaat als er zonnepanelen op de dijk worden geplaatst. “Het probleem is dat Rijkswaterstaat het eigenlijk niet ziet zitten dat die panelen worden toegepast op de achterkant van de dijk. De voorkant van de dijk aan de Waddenzee wordt heel ruw gemaakt. Zo wordt bij een superstorm de meeste kracht van de golven afgeremd, maar kan er nog steeds water over de dijk slaan. Op het moment dat je zonnepanelen op dat grasdek gaat plaatsen, vermindert de sterkte van het grasdek en daarmee de sterkte van de dijk. Gras heeft namelijk een structurerende functie voor de bodem”, aldus Bergmeijer.

Doorzichtige zonnepanelen
Schoot Uiterkamp geeft Bergmeijer gelijk wat betreft het doodgaan van gras onder zonnepanelen. “De meeste huidige zonnepanelen zijn niet doorzichtig, gras dat daaronder staat zou dus geen licht meer krijgen en doodgaan. Er zijn echter ook doorzichtige zonnecellen, die zitten bijvoorbeeld in het dak van de perrons op het centraal station van Utrecht. De efficiëntie van de doorzichtige zonnepanelen is nog niet erg hoog, maar er wordt hard gewerkt om die te verbeteren”, vertelt de hoogleraar. Het lijkt Schoot Uiterkamp de moeite waard om een proef in te richten boven een stuk gras op de Afsluitdijk om te zien wat doorzichtige panelen nu al in de praktijk kunnen betekenen.

‘Niet financieel uitvoerbaar’
De bestuurders uit de stuurgroep van de organisatie De Nieuwe Afsluitdijk hebben gezamenlijk besloten dat er voorlopig geen zonnepanelen worden geplaatst op de Afsluitdijk. “Het ging niet zo zeer om wie voor of tegen was, maar het was meer de constatering dat het plaatsen van zonnepanelen op dit moment niet financieel uitvoerbaar is”, licht Jan Doornbos, projectmanager bij de provincie Fryslân, toe. De investering was geschat op 20 miljoen euro waarbij de zonnepanelen geïntegreerd konden worden in de verharding van de Afsluitdijk over een totale lengte van ongeveer 25 kilometer. Deze zonnecentrale zou een capaciteit hebben van 10 megawatt.

Verharding
“Oorspronkelijk was de gedachte om het plaatsen van de zonnepanelen te koppelen aan de versterking van de dijk door Rijkswaterstaat. De zonnepanelen zouden geïntegreerd worden in de verharding van de Afsluitdijk. De versterking van de dijk aan de binnenkant gaat nu op een andere manier gebeuren. Er komt geen verharding aan de binnenkant, waardoor de mogelijkheid om zonnepanelen te bevestigen, vervallen is. Om vanuit het zonnepanelenproject verharding te plaatsen, is te duur. De investeringskosten worden dan zo hoog dat het project niet meer financierbaar is”, vertelt Doornbos. Net als Pieter Bergmeijer laat Doornbos ook weten dat zonnepanelen plaatsen op gras geen optie is, omdat het gras dan dood gaat. “En als je nu proefinstallaties op de Afsluitdijk gaat plaatsen, met bijvoorbeeld doorzichtige zonnepanelen, dan zullen die waarschijnlijk snel weer van de dijk worden afgehaald, omdat Rijkswaterstaat nog bezig gaat met de versterking van de dijk”, vertelt Doornbos.

Energieneutraal
Een van de doelen die De Nieuwe Afsluitdijk heeft gesteld bij de duurzame energie ambitie, is het energieneutraal houden van de Afsluitdijk. Volgens emeritus hoogleraar energie en milieukunde Ton Schoot Uiterkamp levert Blue Energy bij lange na niet op wat een paar grote windmolens opleveren en wat zonnepanelen kunnen opleveren. Om energieneutraal te blijven, zou je volgens de hoogleraar in die vormen moet investeren. “Dat klopt, alleen het duurzaam maken en energieneutraal blijven, moet wel financieel haalbaar zijn. En daarnaast is de grootste ambitie van de Afsluitdijk vooral ook om nieuwe innovaties een plek te bieden om zich te ontwikkelen”, reageert Jan Doornbos.

Pr-waarde
Doornbos vertelt dat het belangrijkste doel van de duurzame energie ambitie het ontwikkelen van nieuwe energievormen is. Het daadwerkelijke energie opwekken is minder belangrijk. “Als je een plek wilt zijn waar innovaties de kans krijgen zich te ontwikkelen, zou je toch zelf ook energieneutraal moeten zien te worden. Het energieneutraal worden is dus een nevendoelstelling met vooral een pr-waarde”, licht Doornbos toe. De Nieuwe Afsluitdijk heeft het stimuleren van innovaties als hoogste prioriteit gezien vanwege de economische meerwaarde. “Noord-Nederland kan zich op het vlak van duurzame energie manifesteren en profileren. De economische potentie van innovaties als Blue Energy is giga groot en kan dus grote positieve gevolgen hebben voor onze economie. Dat wordt bestuurlijk belangrijker geacht dan de productie van 10 megawatt zonnestroom”, vertelt Doornbos.

Politiek
Dat er voorlopig geen windmolens staan op de Afsluitdijk heeft te maken met een politiek besluit. “Er is een afspraak gemaakt tussen Rijk en provincie voor allerlei locaties en daar komt de Afsluitdijk niet in voor. Er zijn nogal twijfels of dat de Afsluitdijk mooier maakt. Men wil de Afsluitdijk mooi houden en die molens doen afbreuk aan de beeldkwaliteit van de dijk”, vertelt Pieter Bergmeijer, coördinator van de duurzame energie ambitie.

Motie
Minister Henk Kamp heeft in Friesland het IJsselmeer aangewezen als locatie voor een windmolenpark van 316 megawatt. “Er was ook een motie waarin werd gesteld dat er eerst een onderzoek moest komen of er ook windmolens op de Afsluitdijk konden. De Provinciale Staten hebben de Gedeputeerde Staten gevraagd om dat te bepleiten bij de minister, maar uiteindelijk gaan de Gedeputeerde Staten daar niet over, ze kunnen het alleen bepleiten”, vertelt Jan Arendz, persvoorlichter bij de provincie Fryslân. Het Rijk beslist namelijk over windmolenparken groter dan 100 megawatt.

Halve Afsluitdijk met windmolens
 “In de tussentijd heeft de minister gezegd: ‘Nee, we gaan niet voor de Afsluitdijk’. Hij wilde ook geen onderzoek doen, want een keuze voor de Afsluitdijk als windmolenlocatie zou voor twee jaar vertraging zorgen”, aldus Arendz. De deadline van 6000 megawatt aan windenergie in Nederland in 2020 wordt dan waarschijnlijk niet gehaald. “Als er wel was gekozen voor windmolens op de Afsluitdijk, dan zouden die op de Friese helft van de Afsluitdijk komen te staan. Dan krijg je dus een soort van halve Afsluitdijk met windmolens. Omdat Noord-Holland niet heeft gekozen voor een windmolenpark op de Afsluitdijk, was ook het advies van de Gedeputeerde Staten om dat niet te doen. Het is mooier om windmolens in een lijn door te trekken”, aldus Arendz.

‘Al een keer eerder afgewezen’
De reden waarom de provincie Noord-Holland niet voor windmolens op de Afsluitdijk heeft gekozen, is omdat dat idee al een keer eerder was afgeschoten. “Wij wisten dat het Rijk geen voorstander was voor windmolens op de Afsluitdijk, omdat een eerder plan destijds is afgewezen en omdat wij genoeg signalen hadden gekregen dat daar nu nog niet anders over werd gedacht. Wij hadden niet de verwachting dat het nu wel toegestaan zou worden en hebben daar daarom geen geld en tijd ingestopt”, licht Anja Berens, communicatieadviseur bij de provincie Noord-Holland, de keuze toe.

‘Puist in het IJsselmeer’
CDA Fryslân had graag windmolens op de Afsluitdijk gezien. “In Friesland is een hele hoop draagvlak voor de opstelling van windmolens langs de Afsluitdijk, daar gaat de minister aan voorbij en kiest in plaats daarvoor een puist in het IJsselmeer. Dat is jammer en dat zegt ook wat over dit kabinet. Dat is meer bezig met het rammen van doelstellingen in plaats van te kijken naar hoe we met de samenleving komen tot een oplossing voor duurzame energie”, laat Johan Tjalsma, fractievoorzitter van CDA Fryslân, weten. Tjalsma had graag windmolens gezien op de Afsluitdijk omdat je dan van de dijk echt een energiedijk maakt.

Lobby
Om de minister te overtuigen om toch voor de Afsluitdijk als windmolenlocatie te kiezen, doet Tjalsma alles qua lobby binnen het ministerie wat hij kan vanuit Friesland. “Het college in Friesland van CDA, VVD, SP en FNP, maar die hebben geen partner in Den Haag, zijn alle drie vanuit hun eigen partij bezig om te beïnvloeden bij hun eigen partij in Den Haag. Dat doet de PvdA ook, met name omdat ze in het college van Súdwest Fryslân zitten. Dus vanuit de naam van vier grote partijen wordt er druk gelegd op de Tweede Kamerfracties, maar de vraag is: gaan die daar in mee of niet?”, aldus Tjalsma.

Energiebesparing
Mocht het Tjalsma niet lukken om voor 2020 toch windmolens op de Afsluitdijk te krijgen, dan kijkt Pieter Bergmeijer er niet raar van op als ze er in 2023 alsnog komen. “Als in 2023 blijkt dat we in Nederland nog steeds geen 16% duurzame energie leveren omdat een aantal windmolenlocaties zijn afgevallen, dan is er een dikke kans dat het Rijk zegt: oké plaats maar”, aldus Bergmeijer. Voor zonne-energie is het doek ook nog niet gevallen. “We zijn aan het kijken of we eventueel een fietspad kunnen aanleggen dat door middel van zonnestralen energie opwekt. Zo’n fietspad wordt getest in Krommenie. Als deze test voldoende slaagt, dan is er een kans dat we dit in het fietspad op de Afsluitdijk gaan toepassen”, vertelt Jan Doornbos. Volgens Ton Schoot Uiterkamp moet je bij verduurzaming altijd beginnen met energiebesparing. “Dat is altijd de eerste stap. Wat heb je echt nodig en waar kun je zonder.”